Op de grens van Drenthe en Overijssel liggen de voormalige hoogveenontginningen. De onbegaanbare en uitgestrekte hoogveenmoerassen werden vanaf de zeventiende eeuw in hoog tempo ontgonnen voor de commerciële turfwinning. Hoe kan de inrichting van de Drents Overijsselse grootschalige ontginningen bijdragen aan zowel het verminderen van de gezondheidsachterstanden, als aan de trots van de inwoners? Ontwerp Ontspannen Ontginningen voor deze regio!
Het plangebied Drenthe-Overijssel beslaat grofweg het gebied tussen Hoogeveen, Coevorden, Hardenberg en Ommen. Het gaat om de grootschalige hoogveenontginningen die aan de noordzijde worden begrensd door de Hoogeveensche Vaart en aan de zuidkant door het Vechtdal. Aan de westkant loopt de grens tussen Hoogeveen en Ommen (omgeving Balkerweg) en aan de oostkant tussen Nieuw-Amsterdam en Schoonebeek (omgeving Nieuw Amsterdamseweg). Ook Hoogeveen, Coevorden en Hardenberg zijn onderdeel van het plangebied.
Op de grens van Drenthe en Overijssel liggen de grootschalige hoogveenontginningen. De onbegaanbare en uitgestrekte hoogveenmoerassen tussen Hoogeveen, Coevorden, Hardenberg en Ommen werden vanaf de zeventiende eeuw in hoog tempo systematisch afgegraven en ontgonnen voor de commerciële turfwinning. Hierdoor werd deze regio bewoonbaar. Arbeid was zwaar, laag betaald en tijdelijk. Onderwijs, medische zorg en sociale mobiliteit waren in deze periode minimaal aanwezig.
Deze omstandigheden hebben zich generaties lang vertaald in sociaaleconomische achterstanden, die nog altijd zichtbaar zijn in de gezondheid van de bevolking. Daarnaast wordt de gezondheidsachterstand versterkt door de ruimtelijke inrichting van het gebied. Door de uitgestrektheid en beperkte beschikbaarheid van voorzieningen (zoals huisartsen, wijkverpleegkundigen en sportfaciliteiten) is er sprake van ‘zorgarmoede’: de afstand tot hulp is letterlijk groter. Mobiliteit is een extra drempel; wie geen auto heeft, is afhankelijk van beperkt openbaar vervoer. Dit bemoeilijkt de toegang tot zorg, werk en sociale netwerken.
Tegelijkertijd zijn er ook veerkrachtige elementen in de regio. In veel dorpen leeft nog het noaberschap: burenhulp en informele zorg dragen bij aan de sociale samenhang en ondersteunen ouderen. Mensen zijn argwanend richting de overheid, vanwege eerdere teleurstellingen. Oplossingen worden daarom vooral in het informele netwerk gezocht. Door individualisering, vergrijzing en de uitstroom van jongeren staat dit alles onder druk. Daarmee verdwijnt ook een deel van het informele vangnet dat gezondheid en welzijn ondersteunt.
In deze regio zie je hoe gezondheid onlosmakelijk verbonden is met plaats en geschiedenis. De structurele erfenis van het veen – zoals sociaaleconomische achterstanden, beperkte toegang tot voorzieningen en hardnekkige gezondheidsverschillen – werkt nog altijd door in het dagelijks leven van mensen. Dit laat zien dat gezondheid geen individuele verantwoordelijkheid is, maar een collectieve opgave. De klassieke benadering van gezondheid, die vooral inzet op individuele leefstijlkeuzes, schiet hier tekort. Gezondheid wordt in hoge mate bepaald door de omstandigheden waarin mensen geboren worden, leven en werken. Zolang we deze bredere context negeren, blijven gezondheidsverschillen bestaan of zelfs toenemen. Daarom is een fundamentele omslag nodig: van zorg naar gezondheid en veerkracht. Alleen zo kunnen we structureel werken aan een gezondere samenleving.
Deze context vraagt om een ruimtelijke visie die niet alleen historische erfenis erkent, maar ook actief bijdraagt aan een gezondere en veerkrachtigere regio.
Hoe kan de ruimtelijke inrichting van de Drents-Overijsselse hoogveenontginningen bijdragen aan het structureel verkleinen van gezondheidsachterstanden én aan het versterken van trots en verbondenheid onder inwoners? Ontwikkel een ruimtelijke visie voor een aantrekkelijke regio waarin gezondheid, veerkracht en sociale samenhang centraal staan. Welke concrete en haalbare stappen kunnen we nú al zetten richting een gezonde en toekomstbestendige regio? En wat vraagt dit van betrokken partijen op het gebied van bijvoorbeeld samenwerking, governance en financiering?
Wij vragen van de ontwerpteams het volgende:
- Werk vanuit het gezondheidsperspectief aan een ontwerp voor de fysieke leefomgeving van deze regio.
- Betrek de verschillende dimensies van positieve gezondheid in het ontwerp en de ontwikkelstrategie (zie ook reader).
- Vertaal abstracte begrippen als gezondheid en veerkracht naar inspirerende, tastbare en herkenbare beelden en ruimtelijke oplossingen.
- Verbind gezondheid met andere maatschappelijke opgaven: laat zien hoe een gezonde leefomgeving ook bijdraagt aan bijvoorbeeld klimaatadaptatie, energietransitie, biodiversiteit en landbouwtransitie.
- Eer het verleden, bouw aan de toekomst. Ga daarbij uit van het gebiedseigene (o.a. hóe doen mensen dingen, hoe zijn van oudsher de verhoudingen) en sluit aan bij de geschiedenis, het landschap en de identiteit van de regio. Maar wees ook niet bang om nieuwe lagen en betekenissen toe te voegen.
- We zoeken ontwerpen die aanzetten tot actie, zodat we de resultaten kunnen gebruiken als inspiratie voor beleid, investeringen en samenwerkingen in de regio.
- In de tweede ronde vragen we een uitvoerbare visie binnen de context van deze regio, met oog voor haalbaarheid, fasering en samenwerking.
Wil je contact met de regionale coalitie, bijvoorbeeld omdat je als regionale stakeholder graag betrokken wil worden? Mail naar organisatie@eowijers.nl, dan verbinden we je door.
Juryleden
Nelleke Vedelaar
Directeur Publieke Gezondheid GGD Drenthe
Marinke Steenhuis
Partner SteenhuisMeurs
