DEELNEMENDE REGIO’S
Voor deze editie van de prijsvraag koos de Eo Wijers Stichting voor regionale ontwerpstudies in de vorm van een dialoog tussen inzenders en opdrachtgevers per studiegebied. Stuk voor stuk regio´s waar partijen al met de complexe vraagstukken van het landelijk gebied worstelen. De richting die de Eo Wijers Stichting voor ogen heeft, berust in de kern op één opdracht, specifiek gemaakt voor een aantal regionale studiegebieden. Waarbij per regio in twee rondes de verbinding wordt gezocht tussen multidisciplinaire teams van ontwerpers en andere relevante disciplines met regionale stakeholders en kennisinstellingen.
De regio’s die meedoen zijn
Regio Twente
COULISSELANDSCHAP TWENTE
De komende jaren zullen de veranderingen in landbouw en landschap versnellen. Klimaatverandering, productie van hernieuwbare energie, nieuw gebruik van grote vrijkomende erven, vernieuwingen in de agro- en foodketen, antwoorden op de biodiversiteitscrisis en nieuwe wensen vanuit de samenleving zullen neerslaan in het Twentse landschap.
Als we op de oude voet doorgaan zorgen de nieuwe ontwikkelingen voor versnelling van verlies aan landschappelijke kwaliteit en kan de ontwikkeling van de landbouw in de knel komen. Als we de ontwikkelingen op een goede manier laten landen, biedt dat perspectief voor grondeigenaren, de regionale economie, samenleving, bodem, natuur en landschap en herstel van de hydrologie. Dat is ook van belang voor Twente als high end technologie regio. Landschap en natuur, de rust en de beleving van het Twentse landschap leveren energie en creativiteit voor de mensen in Twente. De uitdaging is dus om in Twentse context invulling te geven aan klimaatbestendige kringlooplandbouw en de eigen energievoorziening, in samenhang met het versterken en vernieuwen van het Twentse landschap en de Twentse identiteit.
De ontwerpteams van deze regio waren:
– Tesse Bijlsma | IMOSS & team met ‘Houtbaar Landschap’
– Chiel Lansink | IAA Architecten & team met ‘Rural Commons’
– Jaap van der Salm | H+N+S Landschapsarchitecten & team met ‘De Eeuwige Bron.
De regionale én landelijke winnaar is De Eeuwige Bron.
In de regio zijn twee kwartiermakers aangesteld die het onderwerp Waterschaarste en de ideeën van de Eeuwige Bron en de andere ontwerpen verder gaan brengen.
PARTNERS VAN DEZE REGIO
Provincie Overijssel en de Groene Metropool Twente. In de Groene Metropool Twente werken samen de gemeenten: Enschede, Hengelo, Almelo, Borne, Twenterand, Wierden, Rijssen-Holten, Hof van Twente, Hellendoorn, Haaksbergen, en de Waterschappen Vechtstromen en Rijn en IJssel, LTO Noord, Landschap Overijssel, Groene Kennispoort Twente, Zone College, Omgevingsdienst Twente, Leader Zuidwest Twente en de provincie Overijssel.
Regio Zuid-Limburg
ANDERS BOEREN IN ZUID-LIMBURG
Het Zuid-Limburgse Heuvelland is uniek in Nederland en heeft om die reden de bijzondere status van Nationaal Landschap. De bodem bestaat grotendeels uit kalk en lössgronden. Het landschap kenmerkt zich door plateaus, afgewisseld met hellingen, steilranden, graften, holle wegen, droog- en beekdalen, met hoogteverschillen van plaatselijk meer dan 100 meter. Deze geven vorm aan het karakteristieke Zuid-Limburgse landschap. Er komen planten en dieren voor die in de rest van Nederland niet of nauwelijks te vinden zijn en er zijn Natura2000-gebieden die de hoogste biodiversiteit van Nederland bezitten.
De landbouw kenmerkt zich door grotere bedrijven op de plateaus (voornamelijk akkerbouw), maar heeft zeker op de hellingen en in de (droog)dalen nog een kleinschalig en gevarieerd karakter en is met ca. 60% van het grondgebruik de belangrijkste beheerder van het waardevolle cultuurlandschap.
De landschappelijke kwaliteit in samenhang met het cultuurhistorisch erfgoed is één van de belangrijkste kurken waar de economie in Zuid- Limburg op drijft en draagt in belangrijke mate bij aan het leefklimaat van de 600.000 mensen die in Zuid-Limburg wonen.
Deze unieke waarden, die sterk met elkaar verweven zijn, zijn geen statische gegevens. Zeker in tijden waarin ontwikkelingen op het gebied van landbouw, toerisme, sport en recreatie, monumenten, waterbeheer, energie, natuur en economie allemaal om voorrang vragen, is het gevaar het grotere geheel van het landschap uit het oog te verliezen. Juist in tijden van hoge dynamiek is het van belang om bewust opgaven op de juiste plaats te laten landen op de bühne die gevormd wordt door Zuid-Limburgse landschap. Een duurzame transitie van de landbouw is een van de grootste maatschappelijke opgaven in het gebied en essentieel om deze unieke waarden te behouden, te beheren en te ontwikkelen; anders boeren is noodzaak, maar zeker ook een kans!
De ontwerpteams die voor Zuid-Limburg een plan ontwikkelden waren:
– Peter Erkens | landbouwbedrijf & team met ‘De Regenmaker’
– David Rademacher | Rademacher de Vries Architecten & team met ‘Liquid Commons’
– Martijn Blaas | Bureau Verbeek & team met ‘Limburgse Landschapslinie’
PARTNERS VAN DEZE REGIO:
Provincie Limburg | Gemeente Eijsden-Margraten | Gemeente Beekdaelen | Gemeente Gulpen-Wittem | Gemeente Vaals | Gemeente Simpelveld Gemeente Stein | Gemeente Valkenburg a/d Geul | Gemeente Voerendaal | Gemeente Meersen | Rabobank Zuid-Limburg Zuid | Nationaal Landschap Zuid-Limburg | Natuurrijk Limburg
Regio Kempen en Groote Heide
S.MAAK PARK KEMPEN EN GROOTE HEIDE (NOORD-BRABANT)
De Kempen en Groote Heide is een prachtig groen cultuurgebied in de stedelijke Brainport/Metropool regio. De Kempen/Groote Heide ligt tussen Tilburg, Eindhoven, Turnhout en Maarheeze. Het gebied heeft moderne voedselproductielandschappen en ontginningen en landschappen met mooie landgoederen. Er zijn veel wandel-, fiets- en andere routestructuren. De landbouw en de maakindustrie zijn de motoren voor regionaal sterk verankerde internationale economische ontwikkelingen. Aan de andere kant is er ook de impact van de industrie, infrastructuur en intensieve veehouderij op de natuur en verblijfskwaliteit van het landschap.
Het stroomgebied van de Dommel heeft een belangrijke natuur-, bodem- en wateropgave. Dit betekent onder meer dat er een noodzaak is tot realisatie van klimaat robuuste beekdalen en het vinden van oplossingen voor de verdroging van de hoge zandgronden. Door de aanwezigheid van een groot areaal Natura 2000 speelt het Programma Aanpak Stikstof (PAS) een belangrijke rol in de ontwikkelruimte voor het gebied. Ook is het gebied de Zuidelijke poort naar Brainport.
Door de door de Brabantse Landschapstriënnale genoemde thema’s vormen paradoxen, waarbij het landschap als productieruimte en het landschap als verblijfsruimte vaak tegelijk waar zijn. Zoals de paradox van Wassend Water vs Vlees en Vis, en Productieve Natuur vs High Tech – High Green. In de Kempen en Groote Heide accumuleren al deze thema ́s tot een Groenstad. Of zoals wij dat hier zeggen: een Slim Maak Landschapspark. Kort samengevat: S.MAAK Park.
Zowel voor de grote steden in de buurt (Eindhoven en Tilburg) als voor de vele kleine kernen is het echter van groot belang om de kwaliteit van het landschap als leefomgeving op een hoger niveau te krijgen. Zowel bestuurlijk (De Kempen) als van onderop (Groote Heide) werkt men hier langs verschillende ontwikkelingen aan. S.MAAK Park wil deze individuele ontwikkelingen slim verbinden zonder het specifieke karakter van de bestaande samenwerkingen te doorbreken.
Voor Kempen en Groote Heide werd door de volgende ontwerpteams een visie ontwikkeld.
– Renze van Och | BRO adviseurs & team met ‘Transitieconnectoren – Transitie vraagt om geleiding’
– Daniel Venneman | Woonpioniers & team met ‘LAND-LINK’
– Marianne Verhoeven | Verhoeven | De Ruijter landschapsarchitecten & team met ‘Nieuwste Oogst’
PARTNERS (EN SUPPORTERS) VAN DEZE REGIO:
Regio Alblasserwaard
ALBLASSERWAARD VIJFHEERENLANDEN (ZUID-HOLLAND)
De Alblasserwaard en Vijfheerenlanden wordt als gebied bijna helemaal begrensd door rivieren: de Lek in het noorden, de Linge in het oosten, de Boven- en Beneden Merwede in het zuiden en de Noord in het westen. Aan de oostzijde is de Diefdijk eveneens begrenzing.
Het gebied kenmerkt zich door slingerende dijken en kades, de open weilanden, de langgerekte kavelstructuur met sloten in een vast ritme en de dichte dorsplinten met kerken en molens die van ver te zien zijn. Met name uit het participatieproces is gebleken dat deze (cultuurhistorische) waarden belangrijk zijn en gekoesterd moeten worden.
De Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is bij uitstek een voorbeeld van landelijk gebied. De agrarische sector bezit zo’n 70% van de grond en bepaalt zo een groot deel van het aanzicht van de regio. De omgeving karakteriseert zich door de openheid, de kenmerkende opeenvolging van kavels en sloten, de slingerende dijken en de kleine dorpjes. In de regio is een aantal grote maatschappelijke opgaven actueel: opgaven die het keerpunt kunnen betekenen voor de regio zoals deze nu is. Het schuurt flink en de oplossingen zijn niet eenvoudig.
De ontwerpteams die werkten aan de opgaven van deze regio zijn:
– Valerie Koppelle | K.A.S., Anna Dijk | K.A.S. en Marc Nolden | FREELANdSCHAP met ‘Transformatie vanuit de kernrandzones’
– Guido van Loenen | Rho Adviseurs & team met ‘Boer aan het roer’
– Peter de Ruyter | Bureau Peter de Ruyter Landschapsarchitecten & team met ‘Meer Waard!’
Partners van deze regio
Gemeenten Gorinchem | Gemeente Molenlanden | Gemeente Vijfherenlanden | Provincie Utrecht | Provincie Zuid-Holland | Waterschap Rivierenland